Aad van der Drift

Franz Xaver Messerschmidt heeft 69 bustes gemaakt met bijzondere stemmingen. Koppen die als18^e eeuwse emoticons dienst kunnen doen. De karakteristieke koppen beelden elk een bijzondere emotie uit. In museum Belvedère te Wenen stonden er een stuk of 12 in een grote cirkel. Allemaal met de meest bijzondere grimassen.

Messerschmidt volgde andere kunstenaars die ook al bezig waren met menselijke emoties. Sinds de verlichting begonnen die emoties immers een eigen rol te spelen. Vreemd dat een verwoed verzamelaar als Freud daar niet minstens een kopie van had. Emoties zijn immers een expressie van iemands innerlijke gevoelens. De meest bijzondere zie je meteen als je binnenkomt in het zaaltje waar de koppen staan opgesteld. Een smalle kop met tuitende lippen.

Franz Xaver Messerschmidt werd geboren in 1736 (overleed in 1783). Uiteindelijk is hij beroemd geworden door deze hoofden. Hij was een aan stemmingen onderhevig mens, vermoedelijk een geniale gek.

Hij begon na 1765 met het maken van hoofden. Een reis naar Rome, waar hij beelden van Romeinse senatoren zag inspireerden hem. De hoofden met de sterkste karaktertrekken maakte hij het laatst. Volgens een van zijn leerlingen leed Messerschmidt aan hallucinaties en paranoïde ideeën. De man maakte zich in zijn omgeving behoorlijk onmogelijk. Dat leidde er toe dat hij in 1774 niet werd aangenomen als hoofd van de academie der kunsten. Een grote teleurstelling, mede omdat hij daar al sinds 1769, doceerde. Zelfs zijn onderwijsbevoegdheid werd hem ontnomen. De voorzitter van de academie schreef in een brief aan de keizerin dat Messerschmidt weliswaar zeer goed zijn werk verstond, maar dat hij leidde aan een geestesstoornis.

Verbitterd verliet Messerschmidt Wenen en ging terug naar zijn geboortedorp Wiesensteig en later naar München. In München was hem een baan  beloofd die hij ook niet kreeg. Als een kluizenaar werkte hij vervolgens aan de koppen die soms zeer absurde vormen hebben.

De hoofden doen na 250 jaar nog steeds iets met mensen die ze voor het eerst zien. Sommigen lijken veroordeelde misdadigers, van anderen vermoed je een ernstige geestesziekte. Gekke lange dunne lippen, lelijke neuzen en bijzonder haar. Alles komt voor in de beeldengroep van Messerschmidt. Hoewel het niet toegestaan is om hier foto’s van te maken in museum Belvedère, wordt het hier oogluikend toegestaan. De koppen zijn immers te gek voor woorden.

Als men in een stad het katholicisme enthousiast aanhangt dan kun je er donder op zeggen dat bijna iedere kerk een beeld van de heilige Anthonius heeft. Deze 13e eeuwse monnik is de patroonheilige van de franciscanen, verloren voorwerpen, vrouwen en kinderen, armen, bakkers, mijnwerkers, het huwelijk, reizigers en verliefden en patroon tegen schipbreuk, de pest en koorts. Ooit waren wij in Padua, daar staat naast zijn graf de basiliek Basilica di Sant’Antonio.

In katholieke kringen wordt Antonius aangeroepen om kwijtgeraakte zaken terug te vinden met de volgende woorden: “Heilige Antonius, beste vrind, maak dat ik m’n … vind” of “Heilige Antonius, lieve sint, zorg dat ik m’n … vind” of “Sint Antonius, heilige man maak dat ik mijn … vinden kan”. Als het voorwerp is teruggevonden moet men de Heilige Antonius bedanken.

Als kind zong ik een liedje dat ik ooit van mijn opa leerde. Opa was een gelovig man, maar hield van een grapje op zijn tijd. Geloof was een serieuze zaak met bij hem een vrolijke noot. Mijn oma was echter serieuzer, denkelijk heeft dat nog wel eens een conflict opgeleverd.

Het liedje ging als volgt:

Antonius van Padua, zo heilig en zo goed
Wij loven God die door uw hand – Zo vele wonderen doet (refrein)

Gij waart een schild en zijt het nog voor onschuld in gevaar.
alwie u bidt, wordt uwe hulp in elke nood gewaar.

Antonius, gij mensenvriend en vriend van God, de Heer,
wij smeken u met vurigheid zie gunstig op ons neer.

Al komen wij ook telkens weer voor vijand of voor vriend,
of voor onszelf: toon dat men u niet vruchtloos eert en dient

Niet geheel vreemd dat in de Alserkirche of Drievuldigheid kerk aan de Alserstrasse de heilige Antonius wordt vereerd. In een zijgang van de kerk hangen honderden borden waar op Antonius wordt bedankt voor de.terugkeer van zonen, vaders en broers die in beide wereldoorlogen hadden gevochten.

In een van Gustav Mahlers liederen uit Des Knaben Wunderhorn, Des Antonius von Padua Fischpredigt, komt een komische verhandeling over Antonius voor. Antonius preekt tot de vissen als de kerk leeg is. De dieren luisteren aandachtig, maar na afloop doen ze nog steeds wat ze altijd deden.

Het fenomeen Nieuwjaarsconcert associeer ik met Strauss muziek. In Wenen is er echter ook een Nieuwjaarsconcert van Beethoven. De negende symfonie.
Toen we op 26 december op het vliegveld van Wenen aankwamen konden we echter niet vermoeden dat de eveneens bij de koffers wachtende Ton Koopman een aantal dagen later (1 januari natuurlijk) het concert zou dirigeren. De negende van Beethoven wordt traditiegetrouw, jaarlijks, door een andere dirigent met het Weense Symfonieorkest uitgevoerd.

In 1913 werd het Konzerthaus geopend. Sindsdien staat het er om bekend dat het klassiekers speelt maar ook moderne experimentele muziek. DE architect en Ferdinand Fellner en Hermann Helmer zorgden voor het ontwerp. Het klassieke gebouw is niet overdreven mooi. Vooral het podium lijkt mij erg onpraktisch. ER was nauwelijks plaats voor de 105 zangers (waarvan er overigens een onwel werd).

De zogenaamde Koorsymfonie, zoals Beethoven deze oorspronkelijk noemt is een symfonie met koorfinale op Schillers ode An die Freude voor groot orkest, vier solisten en vier koorstemmen, gecomponeerd. Oorspronkelijk was de muziek opgedragen aan de koning van Pruisen Frederik Willem III.

De negende kenmerkt zich door de grote dynamiek, de krachtige gevoelsuitingen in nauwelijks waarneembaar kleine stiltes en in overweldigend grote gebaren. Voor zover ik kon beoordelen lukte dat Ton Koopman ook. De sopraan, alt, tenor en bariton. De koren zijn sopraan, alt, tenor en bas stonden op ene verhoging, vooral de bas was helder en verstaanbaar, bij de anderen ging dat lastiger.

De ode “An die Freude” (lofzang op de vreugde) is een gedicht van de Duitse dichter Friedrich von Schiller uit 1785. Beethoven nam er enkele regels uit over in het vierde en laatste deel van de symfonie. Wie de negende niet kent weet dit wel en wacht daar dan ook op. Het koor vertolkte dat op een fantastische wijze.

O Freunde, nicht diese Töne!
Sondern laßt uns angenehmere
anstimmen und freudenvollere.
Freude! Freude!

Ton Koopman stond als een dolle voor orkest en koor te springen en te bewegen. Een zeer emotionele dirigent. Het blad, Die Presse, was zeer lovend over Koopman. “Ton Koopmans springlebendiger Totaleinsatz sorgte jedenfalls für durchgehende Spannung – das ist mehr als zulest von einem Grossteil der Silvester- “Neunten” behauptes werden durfte. Der Jahreswechsel im Konzerthaus gelang also con anima und damit durchaus denkwürdig. Ik kan dat niet “zo scherp beoordelen, maar naar wat ik hoorden en de intensiteit van het gespeelde beoordelend was het zeker de moeite waard.

  Wij stonden helemaal vooraan op het Rathausplatz, bij wat ik het Strauss-podium noem. Zo noem ik het, omdat er ook nog een poppodium was. Ook Strauss kan overigens behoorlijk hard klinken, vooral als je de violen voorziet van wat elektronica. Het overstemde in elk geval het andere podium.
Ondanks de kou stonden we rond 22.00 uur vlak voor het podium, het vroor deze 31e december zes graden. Het was deze 25e editie van het nieuwjaarsfeest gelukt om, volgens de “Tägliche Wien-zeitung von Österreich, 620.000 mensen het feest te laten vieren. Volgens dezelfde krant waren er door de vrieskou minder bezoekers dan het jaar ervoor. Het snabbelorkest op het podium deed alle moeite om de vingers warm te houden bij een speciaal voor hen geplaatst kacheltje. Wij moesten het met een grote beker Glühwein.
Om de tijd te doden, (tja waar wacht je ook eigenlijk op?) kregen we een cursus Wienerwaltz. Vreemd genoeg ga je daarna de muziek van Johan Strauss dan ook nog eens leuk vinden. Aldus walsten we het nieuwe jaar in. 

Het podium stond midden op de Ringstrasse, ingeklemd tussen het schitterende Burgtheather en het Rathaus.
Na de 0.00 uur kus in 2015 hebben we nog even rondgewandeld. Vermoeide voeten en een koud lijf deden ons langzaam richting Lange Gasse strompelen.