APLUS OP BEZOEK BIJ HET KAPTEYN INSTITUUT

De kortste dag van het jaar is mild. Op het plein voor het Kapteyn instituut staan A-plussers te wachten om naar binnen te mogen. Marlies van de Weijgaert, onze contactpersoon en organisatrice bij het instituut wacht ons op. Aan haar inspanningen hebben we te danken dat deze dag voor de kerstvakantie vlekkeloos zal verlopen. Vijf groepen leerlingen met twee begeleiders worden in rap tempo naar diverse onderdelen geleid. Volgens een van de mensen van het instituut kreeg nooit eerder zo’n grote groep leerlingen hier een rondleiding.
Eén groep krijgt in het gebouw van het Kapteijn instituut een rondleiding terwijl een andere groep in een van de zalen een college krijgt. Drie andere groepen gaan naar de Science LinX bij de faculteit voor wis- en natuurkunde. In die faculteit is ook het Kapteyn Mobiel Planetarium en nadat je daar de lift naar boven hebt genomen kom je in de sterrenwacht van Blauw. Volgens een strak schema wordt iedere groep naar een van de onderdelen geleid.

Het Kapteyn instituut is genoemd naar de eerste hoogleraar sterrenkunde en theoretische mechanica aan de Rijksuniversiteit van Groningen (1877). Van 1910 tot 1918 woonde Kapteyn aan de Ossenmarkt 6 in Groningen. In de gevel van dat pand zit sinds 1999 een gedenksteen met daarop de tekst: Quand on n’a pas ce qu’on aime, il faut aimer ce qu’on a. (Als je niet hebt waar je van houdt, moet je houden van wat je hebt).
Ik ga bij de groep zitten die een korte rondleiding krijgt. De heer Adema vertelt over wat het instituut doet. Hij geeft aan dat sterrenkunde in Groningen niet bezig mensen de ruimte in te schieten, maar met onderzoek met apparatuur die op aarde staat of soms rond de aarde draait. De keuze voor apparaten is vooral goedkoper dan onderzoek met mensen. Mensen moeten zich wassen, lucht scheppen, eten en poepen. Allemaal lastige en kostbare zaken, satellieten hoeven dat niet. Onderzoek in de ruimte wordt met apparatuur gedaan die warmte meten. Daarvoor zijn koude meetinstrumenten nodig. Ir. Adema besteedt in zijn verhaal dan ook aandacht aan de in Groningen geboren wetenschapper Kamerlingh Onnes. Onnes wist tot op minder dan een graad het absolute nulpunt (-273,15 graden) te bereiken.

Daarna ga ik met een andere groep naar een donkere collegezaal waar de directeur van het instituut, Professor Reynier Peletier leerlingen iets over de enorme afstanden in de ruimte probeert uit te leggen. Er wordt bij de groep tweedeklassers aandachtig geluisterd. De professor zet in zijn heldere uitleg alle zeilen bij, veel leerlingen hebben nog niet alle stof gehad. In zijn uitleg over afstanden kon iedere afstand van 1 meter tot en met 1000 km nog begrepen worden, daarna werd het lastiger. Een terrameter (10.000.000.000.000 meter) valt buiten ieders begrip. Alleen de astronomische eenheid, de afstandsmaat die gelijk is aan de gemiddelde afstand tussen Aarde en Zon, is het laatst begrijpelijke. De treurige voorspelling van het einde van de zon en dus ook de aarde deed sommigen huiveren. Het idee dat je dat over 4,5 miljard niet meer meemaakt stelde de meesten wel weer gerust. Speciale aandacht werd gegeven aan de kernfusieprocessen op de zon, waar vanaf het ontstaan brandstof voor ongeveer 9 miljard jaar was.

Van het Kapteijngebouw steekt ik met een groep de weg over naar de Bernoulliborg, de Faculteit voor Wis- en Natuurkunde. In de entree van dit gebouw bevindt zich de tentoonstelling van Science LinX. Science Lynx is een wetenschappelijke speeltuin waar na het luisteren ook nog iets zelf gedaan kan worden. Erg populair is het denkspel. Middels hoofdbanden denkt men een balletje naar de andere kant. Wie zich het beste kan concentreren wint de wedstrijd. Onder begeleiding van Rick Meijerink gaat men verder zelf ontdekken en probeert hij leerlingen aan te zetten tot zelf denken op deze ontdekplek.

Iets verderop in dit gebouw staat een opblaastent. Het is het Mobiele Planetarium, een opblaasbare koepel van 3,5 meter hoog en 6 meter doorsnede waarin aan de binnenkant interactieve films worden geprojecteerd van de sterrenhemel. Leerlingen kruipen naar binnen, de grote groep houdt de ingang lang open waardoor de tent enigszins verslapt. Binnen waan je je op de Grote Markt. Je ziet de contouren van de omliggende panden. Uiteraard branden in deze panden de lichten niet, het is aarde donker in de stad. De sterrenhemel wordt langzaam zichtbaar. Als de zon onder is verschijnt laag aan de horizon de witte vlek van de planeet Venus. Later op de avond komt het hele firmament naar voren. Het heelal is dan gevuld met vele wonderlijke objecten en gebeurtenissen en het lijkt alsof men dat nu van dichtbij meemaakt. Ook bijzondere spiraal- en ellipsvormen van andere melkwegstelsels zijn te zien.

Ik mis hetgeen waar ik het liefst naar toe wilde, voor de voorbereiding van de kerstmaaltijd in de kantine van het Duisenburggebouw moet ik weg. Gelukkig is het mogelijk om als geïnteresseerde je op een mooie avond alsnog van diverse verschijnselen op de hoogte te stellen. De sterrenwacht die je boven op het Bernouilleborg vindt heeft als doel studenten ervaring op te laten doen met het doen van astronomische waarnemingen, maar ook is het er om het heelal aan het publiek te tonen. De sterrenwacht is vernoemd naar de Groningse sterrenkundige Adriaan Blaauw.

Afsluitend na deze ochtend was in de kantine van het Duisenberggebouw een kerstmaaltijd georganiseerd. De kroket, krentenbol en chocomelk liet iedereen zich smaken. Hier had ik ook nog even de gelegenheid om leerlingen en een collega te vragen naar hun oordeel over deze dag.

Jorn (3^e klas) Interessant, ze konden heel goed uitleggen. “Het meest opvallende dat ik heb gehoord was dat de aarde er over 4 miljard jaar niet meer is, al maak ik me daar maar geen zorgen over”.
Louis (1^e klas) was zuinig in zijn oordeel. Toch gaf hij aan dat hij het wel leuk vond.
Nick (2^e klas) Vond het best leuk, veel geleerd. Wel moest je veel staan. Wat hem het meest is bijgebleven is dat we allemaal uit sterrenstof bestaan.
Het oordeel van dhr. Pouw, docent aardrijkskunde was ronduit enthousiast. Hij vond de korte sessies en de afwisseling prima. Zeker voor herhaling vatbaar.

Met het laatste ben ik het eens, die herhaling is er echter pas in 2016, dan is deze lichting Aplussers vervangen door een nieuwe al sluit ik niet uit dat menigeen voor een profielwerkstuk nog eens een beroep op de faculteit zal gaan doen.

Foto’s: http://www.flickr.com/photos/aadvanderdrift/sets/72157638866276254/
Foto-album: http://www.flickr.com/create/books/26593344/cover