BERLIJN Bernauerstraat , niemandslandpark

096-BERLIJN 22-7-2012 BernauerstrasseIn Berlijn wordt een stukje niemandsland wel heel goed onderhouden. De Berlijners doen er dan ook iets heel bijzonders mee. Het stukje aan de Bernauerstrasse wordt nu zelfs beter onderhouden dan in de tijd dat de Volks Polizisten uit de DDR er met hun plastic auto’s rondreden. Deze omgeving werd lange tijd de schandvlek van Duitsland genoemd, nu is het een toeristenattractie. Een attractie van formaat, want het terrein is ca. twee kilometer lang en 500 meter breed. Berlijners houden van grootse monumenten, dat was in een ver verleden zo en is het nu ook nog. Ik denk bijvoorbeeld aan de Brandenburger Tor, Treptowerpark, maar ook aan het gedenkteken voor de vermoorde Joden. Aan grootse herinneringen kan ook de Bernauerstrasse toegevoegd worden. Het niet commercieel opgezette Bernauerstrasse monument is indrukwekkender dan een DDR museum of Haus am Checkpoint Charlie. Voor wie wil weten welke invloed de muur had op het dagelijkse leven van de inwoners van de DDR raad ik Bernauerstrasse aan. Het is overigens beter om te spreken van park Bernauerstrasse. Er ligt immers gras, netjes aangelegde paden en er zijn veel monumenten.

De Bernauerstrasse ligt precies op de grens van de wijken Mitte en Pankow. Was Mitte onderdeel van de Russische bezettingszone, Pankow werd door de Fransen geclaimd.
De muur werd in 1961 gebouwd, er waren natuurlijk tekenen dat het zou escaleren zoals op de 13e augustus 1961 gebeurde. De DDR liep gestaag leeg, vooral de beter opgeleiden verlieten het land. Dat laatste had het socialistische regiem vooral aan zichzelf te danken. De DDR was een echte boevenstaat die als het even kon de meest elementaire mensenrechten en democratische zaken aan zijn laars lapte. Tot ver in de jaren tachtig van de vorige eeuw was overigens onze eigen socialistische partij niet vies van solidariteit met de broeders aan de andere kant van de muur. Voor de goede verstaander, de SP was niet veel beter. Die partij ging in die tijd vooral met China aan de haal. Wie door verhullend taalgebruik en rooksluiers heen keek en kon luisteren wist beter. Het is in elk geval nooit goed als men in eigen land zijn gedachten niet de vrije loop mag laten.

Zoals eerder gesteld verliet na een degelijke opleiding al het talent naar het westen, waar in die tijd ook nog een groot gebrek aan arbeidskrachten was. De persoonlijke welvaart steeg op een ongekende manier voor de ruim 250.000 vluchtelingen die jaarlijks de DDR heilstaat verlieten. Om de leegloop te stoppen was er niet veel anders meer aan te doen dan op 13 augustus 1961 een muur op te bouwen. Hier in de Bernauerstrasse met woningen aan de grens tussen oost en west was dat niet onmiddellijk te stoppen. Wie de tekst op de vele zuilen en bordjes leest en de films bekijkt ziet dat men per maand vanaf een hogere verdieping de vrijheid in ging duiken. Vaak opgevangen door West Berlijnse brandweermannen. Je vraagt je af of de politie van het totalitaire regiem in het oosten niet in de gaten had welke enorme propagandaoorlog men hier verloor. Behoudens de dogmatische socialisten in het westen geloofde niemand meer in de goede bedoelingen van de socialistische heilstaten. Men moet in het politbureau gedacht hebben, dat dat er na de bouw van de muur ook nog wel bij kon.

De bouwers en bewakers van de muur, Ulbricht en later Honnecker hadden niet in de gaten dat scheiding van economische systemen nog geen scheiding van sociale verbanden betekende. Als je in Bernauerstrasse de metro uitstapt en naar metrostation Nord-station loopt besef je niet dat dit lange tijd twee spookstations waren. Beide metrostations werden jarenlang enkel gepasseerd door treinen. Uit- of instappen was er hier niet bij. Metrostation Bernauerstrasse ligt op de kruising met de Brünnerstrasse.

In deze straat werd rond 1970 voor het laatst geprobeerd een tunnel naar de vrijheid te graven. Deze activiteit werd ontdekt en 17 personen kregen een lange en onaangename gevangenisstraf te verduren. Deze gevangenissen waren van een kwaliteit die zelfs voor de ex-DDR machthebbers na de Wende als te slecht en ongezond werden gezien, hoewel ze er wel een paar dagen hebben gezeten om de treurnis aan het eigen lijf te mogen ondergaan.

De huizen in de Brünnerstrasse zien er beter uit dan weleer, al zie je dat ze de DDR hebben doorstaan. De huizen die ooit aan de Bernauerstraat stonden hadden dat voorrecht niet, pas in 1985 durfden de machthebbers het aan om uiteindelijk de Versöhnungskirche op te blazen. De algehele wereldwijde verontwaardiging was groot. Hoewel het een protestantse kerk betrof, kreeg het regiem ook de toorn van de toenmalige paus over zich heen.

138-BERLIJN 22-7-2012 BernauerstrasseDe aandacht voor een gebied waar eerder ook al een spectaculaire tunnel werd gebouwd is intens geweest. Niet voor niets dat hier een soort herdenkingspark ontstond. Dat kwam er niet zomaar, een belangrijke factor is zeker het toerisme geweest. Bezoekers willen nu eenmaal graag weten hoe het met die muur zat. Voor wie er voor 1990 nooit is geweest is dat moeilijk voor te stellen. Het is vaak ook niet zo duidelijk of je in het voormalige oosten of westen staat. De Berlijnse muur verdween in rap tempo. De afbraak werd snel opgepakt, veelal met behulp van de zogenaamde muurspechten. Dat zijn mensen die met bijl en hamer de muur letterlijk kapot klopten. Heel wat tuinpaadjes zullen nu verstevigd zijn met DDR gruis. Pas 15 jaar na de val besefte men dat er te weinig was overgebleven, een uitzondering daarop is de lange Mauergallerie bij Bahnhof Ost.
De laatste segmenten muur werden uiteindelijk hier naast elkaar gezet in dit park. In het bezoekerscentrum tegenover het park kan men een toren beklimmen, wie boven is krijgt zo een redelijke indruk van wat er ooit speelde. Niets, meestal gebeurde er niets aan de muur. Dat lijkt in tegenspraak met de ruim 5000 vluchtelingen. Dat getal kwam vooral uit de begintijd, na een paar jaar was de muur nog nauwelijks te passeren, daarvoor was meer nodig dan een ferme aanloop. In 1976 werd de muur zelfs extra versterkt en kon men er nog moeilijker overheen komen. De ronde bovenbalk is een bedenksel uit die tijd.

Gerard probeert met een ferme aanloop of de muur te bespringen is. Hij komt weliswaar met zijn hand ter hoogte van de ronde bovenbalk, maar grip krijgen erop is onmogelijk.
Dat er al opgravingen in deze omgeving bestaan is verwonderlijk. Zo zijn de onderkanten van de Spaanse ruiters ontdekt. Ook zien we een overdekte onderkant van de kelder van Bernauerstrasse nummer 10. In de kelderraampjes zitten de degelijk ingemetselde blokken DDR beton. Ook zijn de contouren en soms onderdelen van de opgeblazen kerk nog te bewonderen. Alles zo opgezet als betrof het een belangrijke Griekse of Romeinse opgraving Het maakt het geheel in dit herdenkingspark er wel veel levendiger op. Het park is vol bezet en overal zie je aandachtig kijkende, lezende of fotograferende bezoekers. Het documentatiecentrum met uitkijktoren zal ongetwijfeld dienst doen, maar de wc is daar zeer zeker erg belangrijk.
Vanaf de eerdergenoemde toren overzie je de waanzin van de muur. Een grote lap land met veel beton en elektronica scheidde twee werelden.

De informatiebordjes zijn opvallend genoeg in alle talen, behalve Nederlands. Ik ontmoet zelfs kennissen uit Nederland achter de muur. Zou het weglaten van onze taal te maken hebben met de merkwaardige rol die Lubbers na de val van de muur speelde. De man was helemaal niet blij met de aankomende eenwording. Inmiddels moge helder zijn dat hij toen een enorme piskijker was. Duitsland is op dit moment zelfs de reddende engel van Europa.
Het park eindigt zoals gezegd in Nord-Bahnhof. Dit metrostation heeft op de vloer bij de ingang de plek gemarkeerd waar de stenen stonden die de toegang afschermden. Het station stikte overigens van de afluisterapparatuur, er was hier dus geen doorkomen aan.

Hoe het met de muur afliep weten we, die is weg. De mannetjes en soms vrouwtjes die verantwoordelijk waren voor de 136 moordpartijen en leugens, zijn op een paar na nooit opgepakt. Wellicht leven zij met Ostalgie gevoelens gewoon in hun huisjes verder en wandelen ze op de plek waar ze ooit met hun plastic jeepjes bewaker speelden.

meer foto’s van Bernauerstrasse: http://www.flickr.com/photos/aadvanderdrift/sets/72157630789120220

Berlijn, zondag 22 juli 2012

This entry was posted in Duitsland and tagged , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.