De avond ervoor waren we naar de poort van de Kirunamijn gereden. Die was eenvoudig te vinden, want vanuit de stad is het enorme ertswinningscomplex goed te zien.
We konden er uiteraard niet in, maar een briefje bij de poort gaf aan dat je voor een excursie bij het Folkshusset moest zijn. Hoewel de zon volop scheen was het al laat op de avond; in de afgesloten hal van de Folkshusset stond echter dat de volgende ochtend om 9 uur een excursie naar 540 meter onder de grond mogelijk is. De volgende ochtend vertrekken we precies op tijd wederom naar de poort, dit keer mogen we er door.
De ijzerertsen van Kiruna en de ertsspoorlijn naar Narvik in Noorwegen zijn wereldberoemd. Voor Nederland is erts uit Zweden van economisch belang, de hoogovens van IJmuiden gebruiken het sinds hun begin in 1918.
De stad Kiruna werd in 1900 gesticht en is nauw verweven met de ertswinning. In het ondergrondse museum in de mijn zien we dat het begin zwaar en armoedig was. Vooral de huisvesting kende treurige omstandigheden. Nu telt deze stad Kiruna in de provincie Norrbotten ongeveer 25.000 inwoners. In Kiruna spreekt men Zweeds, Fins en Noord-Samisch. Kiruna wordt in het Fins gespeld als Kiiruna. LKAB is de naam van de mijnbouw compagnie, Luossavaara-Kirunavaara Aktiebolag (LKAB). Aktiebolag (afgekort AB) betekent ‘Naamloze Vennootschap’. Luossa betekent zalmforel en is tevens de naam van een nabijgelegen meer en Kiruna is een verbastering van het Sami-woord girun dat sneeuwhoen betekent. Het achtervoegsel vaara (zoals in Kirunavaara) komt ook uit het Samisch: várri (berg)., AB is een besloten vennootschap. Het gaat bij dit grote staatsbedrijf oorspronkelijk dus om twee mijnen.
KIRUNA-ERTSEN
Hoewel men het niet eens is over het precieze ontstaan van de ertsen is het zeer aannemelijk dat de ertsader van Kiruna zo’n 1600 miljoen jaar geleden werd gevormd, als gevolg van intense vulkanische activiteit. Het erts werd daarna weer bedekt door latere gesteenten. Het ertslichaam kantelde als gevolg van geologische activiteit tot een helling van 50 á 60 graden. De Kiruna-afzetting strekt zich uit over een ader van 4 km bij 80 m breed. Op dit moment is vastgesteld dat tot op 2 km diep er nog ertsen aanwezig zijn. Het erts van Kiruna bestaat uit 61% ijzer, hetgeen zeer zuiver is.
De ertsen van Kiruna zijn al bekend sinds 1647, maar pas laat in de 19e eeuw begon de exploitatie. De mogelijkheid van transport met treinen en een in 1878 uitgevonden methode om ijzer te maken uit fosforrijk erts waren verantwoordelijk voor de oprichting van LKAB (opgericht in 1890). De Noorse haven Narvik is verantwoordelijk voor 80% erts afvoer wegens de warme Golfstroom, daardoor kan het gehele jaar door erts verscheept worden. De weg van Narvik naar Kiruna loopt direct langs deze moeizaam aangelegde spoorlijn. De 473 km lange Ertsspoorlijn loopt van Luleå, via Kiruna naar Narvik in Noorwegen. Als we in Narvik rijden zien we een weinig inspirerende stad. In de laatste wereldoorlog is hierom flink gevochten. Van belang was natuurlijk de ertsuitvoer uit het neutrale Zweden, maar ook was Narvik een haven om de geallieerde vaart naar Moermansk te hinderen.
540 meter onder de grond
Met een bus rijden we tot 540 meter onder de berg. Dat betekent dat de drie kilometer lange weg ons ca. 300 meter laat dalen. Zoals zoveel tunnels in Noorwegen zijn hier de wanden (uiteraard) niet afgewerkt. Daardoor lijkt het alsof je in een grot rijdt. De weg naar het ondergrondse bezoekerscentrum is bovendien onverlicht. We rijden in de hoofdmijn Kirunavaara. Sinds 1901 wordt hier erts gewonnen. Twee andere mijnen Luossavaara en Tuolluvaara waren tussen de jaren ’20 en ’70 van de vorige eeuw operationeel. De huidige ondergrondse hoofdmijn ging in 1962 over van dagbouw naar ondergrondse mijnbouw. Na 1999 is het vroegere diepste niveau van de mijn verplaatst van 775 m naar 1045 m hetgeen tot 2018 zal voldoen. Maar een verdere uitbreiding van de mijn is al onderweg. LKAB bouwt nu een nieuw hoofdniveau op 1345 m. In de mijn werken 1600 mensen, waarvan ongeveer 400 ondergronds. De spin-off van de mijnbouw is vele malen groter.
ONDERGRONDS
Vol trots vertelt onze gids in prettig en perfect Engels dat de mijn de meest moderne ondergrondse ijzerertsmijn ter wereld is. Er gebeuren dan ook nauwelijks ongelukken. In 2006 kreeg een chauffeur een heel plaatselijke instorting op zijn wagen, hij overleefde het niet. Er werken nauwelijks 400 mensen onder de grond dat is een kwart van het personeel. Wij passeren bij het naar beneden en boven rijden grote vrachtwagens. De smalle tunnels met donkere gangen zorgen er voor dat iedereen erg voorzichtig rijdt. Het wegennet ondergronds is 400 km lang. Speciale navigatie zorgt ervoor dat men de weg kan vinden. Ook onze mobiele telefoon doet het nog zo diep ondergronds. De mijn is sterk geautomatiseerd, wij zien in de ondergrondse Infomin op afstand bedienbare boormachines. Ook een enorme afstand bestuurde shovel staat in de gang. Deze apparatuur volgt vooraf geplande routes en stoppen in principe alleen om gebroken erts te laden en te lossen. De operator zit bovengronds en kan vanaf zijn werkplek tot drie van deze shovels tegelijk bedienen. Gedolven erts wordt naar schachten getransporteerd en afgestort naar 1045 m. Daar staan shuttletreinen die erts naar breek- en maalstations brengen. Wij krijgen uit de souvenirbak stukken magnetisch en niet magnetisch erts, alsmede een boorprofiel. Na het breken van de brokken wordt erts naar boven gehaald om daar verder te worden verwerkt. Uiteraard zien we dat laatste niet, maar wel enorme afgedankte machines. Na een kopje koffie in de ondergrondse kantine bezoeken we het museum van de stad Kiruna. Alles in de stad heeft met LKAB van doen. De tram, het water, de huisvesting. Op vergeelde foto’s staan bebaarde mannen en kinderen met scheppen. Het was de tijd dat erts nog aan de oppervlakte werd gedolven.
ONDERMIJNING VAN KIRUNAVARA
Er zijn aanwijzingen dat men tot een diepte van 2000 m kan doorgraven. Lastig is dat het ertslichaam zich in noordelijke richting voortzet. De hellingshoek van het ertslichaam in noordelijke richting loopt onder de huidige stad Kiruna. Nu al is er veel schade in de stad door de explosies en de daarmee gepaard gaande ondergrondse verschuivingen. LKAB ziet zich genoodzaakt de stad Kiruna te verplaatsen.
Verzakkingen zijn het resultaat van de gebruikte mijnmethode, dat wordt sublevel caving genoemd. Hierbij laat men de ondergrondse winplaatsen instorten als het erts is weggehaald. Bij diepere bouw is verergering van de mijnschade te verwachten. Elektriciteitsleidingen, riolen, het spoor en de snelweg worden omgelegd, de klokkentoren van het stadshuis, de kerk, de brandweer en scholen worden verplaatst. Op mijn vraag hoe bewoners de verplaatsing van de stad ondergaan geeft de LKAB gids aan dat 20% van de bevolking er moeite mee heeft. De rest werkt bij LKAB en ondergaat het. De mijn en Kiruna zijn afhankelijk van elkaar. LKAB is verantwoordelijk voor de gevolgen van de mijnwerkzaamheden dus ook voor de kosten van stadsverplaatsing. Uiteindelijk zal de stad bijna vier kilometer opschuiven. Op dit moment zijn er huizen met aanzienlijke schade, veroorzaakt door de nachtelijke explosies en het wegzakken van de grond.
Na afloop van onze trip onder de grond rijden we eerst nog naar het station. Dat gaat eind augustus dicht (over 5 weken). Het gebouw is niet indrukwekkend. Per dag gaat de trein slechts drie keer naar Narvik of Luleå . Wij bezoeken ook de houten kerk, die er mooi en glimmend bij staat. Dit gebouw werd in 2001 gekozen tot het mooiste gebouw van Zweden. Deze kerk zal in haar geheel verhuizen over wegen die nog moeten worden aangelegd. De mijn is winstgevend genoeg om de stad te verplaatsen aldus de gids.
LUOSSAVAARA
Overal in Kiruna is de getrapte berg te zien die symbool staat voor de mijnindustrie in de stad. De gids gaf aan om in elk geval eens de berg van de Luossavaara op te rijden om een mooi overzicht van de stad te krijgen. Deze steile afvalberg is een restant van de inmiddels afgedankte mijn. Er wordt nu een skipiste van gemaakt, met liftjes en een skistation in aanbouw op de top.
Helaas schijnt de zon in onze richting en ligt de berg dus in de schaduw. Een diepe gleuf markeert het uitgegraven 4 km brede deel waar ijzererts in dagbouw werd gewonnen. In het verhoogde deel is ook de ingang in de berg. Op de voorgrond gebouwen waar het grootste deel van het personeel werkt.
De stad links van ons zal meer naar het noorden worden verplaatst. Aansluiting bij het deel van de stad dat nog blijft staan is daarbij van belang. Onder ons de spoorlijn, welke reeds is verlegd. Het oude station wordt binnenkort afgebroken. Volgens LKAB zijn de harde issues geen probleem, in tegenstelling tot de soft issues. Je zult dan ook maar moeten verhuizen omdat de grond onder je voeten bezwijkt.
Link: http://www.infomine.com/minesite/minesite.asp?site=Kiruna
25 juli 2013