Het lukt minister Loek Hermans van Onderwijs maar niet om alle Nederlandse scholen probleemloos op internet te krijgen. De kwaliteit van de verbinding is slecht en scholen in het noorden en Limburg blijven voorlopig verstoken van een aansluiting op het onderwijsnetwerk Kennisnet.
Wat moet je als docent zeggen tegen leerlingen die klagen dat ze thuis veel sneller over internet kunnen surfen dan op school? Aad van der Drift, ict-coördinator op het Zernike College in Groningen, hoort de klachten meestal lijdzaam aan. Dan pakt hij de telefoon en geeft de problemen door aan Nltree, het consortium van negen kabelbedrijven dat het onderwijsnetwerk Kennisnet aanlegt. En dan maar hopen dat er een oplossing komt. “Dat gebeurt lang niet altijd.”
De klachten over de Kennisnet-verbinding zijn talrijk. “Traagheid, storingen, uitval”, somt Van der Drift op. Zijn collega Harry Spek van het Cals College in Nieuwegein kan daarover meepraten. “Telkens als er een groep ict-coördinatoren bij elkaar komt, horen we klachten. De verbinding is nog steeds niet betrouwbaar genoeg.”
Kennisnet maakt deel uit van het grootschalige project Onderwijs Online, dat het gebruik van ict op basisscholen, voortgezet en beroepsonderwijs moet bewerkstelligen. De plannen zijn ambitieus: één computer voor elke tien leerlingen en een landelijk besloten netwerk voor alle scholen. Kosten: eenmalig 469 miljoen gulden voor de infrastructuur en dan nog jaarlijkse bedragen van ongeveer zeshonderd miljoen in 2001 en 2002 voor apparatuur, software en scholing van docenten.
Het hogere doel: alle scholen, ook de minder kapitaalkrachtige, aansluiten op een landelijk netwerk en scholieren klaarstomen voor het internettijdperk. Leerlingen die het Kennisnet opgaan, surfen langs allerlei educatieve sites, die vrij worden gehouden van verderfelijke reclames en sekssites. Het plan is bedacht door voormalig onderwijsminister Jo Ritzen (PvdA). Zijn opvolger Loek Hermans mag het afmaken.
En dat lukt niet. De uitvoering van Kennisnet is na een aanbesteding in handen gekomen van Nltree, een verzameling van kabelbedrijven. Die ondernemingen kwamen het laatste jaar in problemen. Aandeelhouder Priority Telecom is de dochter van het kwakkelende UPC, dat onlangs door de beurs naar de strafbank werd verwezen, omdat het bedrijf meer schulden dan bezittingen heeft. Het inmiddels beursgenoteerde Priority zelf boekte vorig kwartaal een verlies van negentig miljoen euro. Ook kabelmaatschappij Casema lijdt zware verliezen. Deze bedrijven hebben andere zorgen dan de klachten van leraren en scholieren.
De liquiditeitsproblemen van de kabelbedrijven vertragen de landelijke aanleg van Kennisnet, schreef Hermans in november aan de Tweede Kamer. De kabelaars investeren minder in de aanleg van infrastructuur, waardoor tweeduizend scholen in Noord-Nederland en Limburg nog steeds wachten op een aansluiting. Omdat er voorlopig geen uitzicht is op een verbetering van de markt, biedt Nltree aan deze scholen via satellieten aan te sluiten.
Dat kost echter meer tijd en is geen alternatief op lange termijn, vindt Michiel Leenaars, beleidsmedewerker bij Internet Society Nederland, de vereniging van internetprofessionals. “De satellietaansluiting is een kostbaar lapmiddel. Scholen horen op glasvezel aangesloten te worden vanwege de betrouwbaarheid en de extreem hoge snelheid. Met die satellietverbindingen verspeel je de kans op structurele investeringen voor de toekomst.”
Nltree is contractueel verplicht om alle tienduizend scholen voor het einde van dit jaar te verbinden aan Kennisnet. Nu dat niet lukt, kan minister Hermans een boete opleggen. Maar wat betekent een boete voor een consortium, waarvan de leden al kampen met grote geldproblemen? Geld, bedoeld voor de aanleg van Kennisnet, keert dan weer terug in de zakken van de minister. De scholen schieten er niets mee op.
Hermans heeft zichzelf in een moeilijke positie gemanoeuvreerd, door zich totaal afhankelijk te maken van Nltree. Natuurlijk, hij kan het contract met het consortium ontbinden. Maar wat dan? Nu krijgen alle scholen een aansluiting op Kennisnet. Hermans betaalt Nltree daarvoor een vast bedrag, of de school gebruik maakt van het netwerk of niet. Het alternatief is dat de scholen al het geld in handen krijgen en zelf uitzoeken waar ze een aansluiting nemen – vrije marktwerking dus.
Ze kunnen dan bijvoorbeeld aankloppen bij KPN, dat de adsl-technologie aanbiedt voor snel internet. Maar de ontwikkeling van díe techniek laat ook te wensen over. Daarbij is adsl duurder dan het gesubsidieerde Kennisnet en grote delen van het land kunnen er nog niet op aangesloten worden. Bovendien bestaat het gevaar dat scholen, met het geld in handen, traag reageren of het aan andere doelen dan ict besteden.
Cees Boekelo, voorzitter van de Vereniging voor Informatiekunde en Informatietechnologie in het onderwijs, is daar niet bang voor. “Die scholen prijzen zichzelf uit de markt en zullen minder nieuwe leerlingen trekken.”
Dus toch volledige marktwerking en dan maar hopen dat alternatieven alsnog gestimuleerd worden? Boekelo ziet nóg een uitweg. “We kunnen proberen het beste te maken van de puinhoop die her en der is ontstaan. Dan moet Onderwijs met Nltree kijken naar alternatieven voor de kabel, bijvoorbeeld glasvezel.”
Dat lijkt een betere oplossing dan het over te laten aan een falende markt. De minister moet daarvoor wel afstappen van zijn rigide keuze voor internet via de kabel en nieuwe partijen bij Kennisnet betrekken. Als kabelbedrijven met andere partijen moeten concurreren om scholen aan te mogen sluiten, komt dat de ontwikkeling van het netwerk ten goede. Het ministerie moet dan wel een vergoeding voor elke aansluiting blijven geven, om de markt te stimuleren.
Minister Hermans houdt echter vast aan zijn plannen. “We voeren nu overleg met Nltree. Gedurende die gesprekken houden we ons niet bezig met alternatieven”, zegt een woordvoerster. Directeur Erik Zegwaart van Nltree erkent de kritiek. “Een beetje tegenslag is bij dit soort grote projecten normaal. We deden al heel veel, maar hebben ook te maken met de situatie op de markt. Daardoor zijn we afhankelijk van alternatieven, bijvoorbeeld een isdn-aansluiting door KPN. Maar dat liep ook vertraging op.” Donderdag 13 december vergadert de Tweede Kamer over de voortgang van Kennisnet.
Gebrek aan expertise
De invoering van ict in het onderwijs stuit op meer problemen dan de vertraging bij de aanleg van Kennisnet. Uit een rapportage van het ministerie van Onderwijs blijkt dat docenten in het voortgezet onderwijs te weinig tijd hebben om de computertechnologie te integreren in hun lessen. Ook schiet hun eigen expertise tekort. Het komt regelmatig voor dat een wanhopige leraar te rade moet gaan bij een van zijn leerlingen om problemen op te lossen.
Educatieve software is er nauwelijks. Freke Bosscha, woordvoerster van de Groep Educatieve Uitgeverijen erkent dit. “Dat komt doordat er geen vraag is. We moeten de investeringen natuurlijk wel terugverdienen. Scholen weten nog niet goed wat ze met software kunnen doen.” De uitgeverijen bespreken op dit moment met vertegenwoordigers uit het onderwijs en technologiebedrijf Siemens hoe ze de impasse kunnen doorbreken.
Verkeerde inschatting
Het is onbegrijpelijk dat het kabelconsortium Nltree niet op tijd alle scholen aansluit op Kennisnet. Dat zegt Tweede-Kamerlid Joop Wijn (CDA). “Het klinkt als een smoesje om nu te zeggen dat de vertraging komt door liquiditeitsproblemen bij de kabelbedrijven. Eerder werd gezegd dat de achterstand te maken heeft met de sluiting van scholen vanwege de zomervakantie. Alsof je dat niet aan ziet komen. Ik veronderstel dat er gewoon operationele problemen zijn bij de uitvoering.”
Minister Loek Hermans kan het contract opzeggen vanwege wanprestatie, maar dat heeft geen zin, vindt Wijn. “Hermans heeft een verkeerde inschatting gemaakt en moet nu met een goede oplossing komen. Waar we toch naar toe moeten is dat de scholen al het geld krijgen en de markt haar werk gaat doen.” Wijn heeft niet tegengestemd toen de minister het contract sloot met Nltree. “Maar het CDA verklaarde destijds wel dat we ons ongemakkelijk voelen bij de keuze.”
Ursie Lambrechts (D66) is niet verrast door de vertraging. “We zagen het aankomen. Gelukkig is er een stevig contract afgesloten met een boeteclausule.” Maar of het helpt een boete op te leggen aan kwakkelende kabelbedrijven, weet Lambrechts ook niet. “Daar kun je wel eens een punt hebben. Maar vooralsnog ga ik ervan uit dat Nltree de aansluitingen verzorgt. Het bedrijf heeft er geen enkel belang bij om dat niet te doen. Er is gekozen voor één aanbieder en solidariteit tussen scholen. Inderdaad, erg rigide. Wij hadden liever een open systeem gezien. Als het niet beter gaat, moeten we de boel opengooien. Marktwerking kan hier heel erg goed zijn.”
Daarvan is Marleen Barth (PvdA) niet overtuigd. “Het is een taak van de overheid om ervoor te zorgen dat de basisvoorzieningen goed zijn. Kennisnet is daar een van. Bovendien kunnen we dan reclames weren.” Barth maakt zich nog geen grote zorgen over de stagnatie van Kennisnet. “Ik heb het liever goed dan snel. Ik keur de vertraging niet goed, maar vind het ook geen ramp. Dat wordt het pas als de scholen geen aansluiting hebben als het nieuwe schooljaar begint.”
Auteur(s): Michiel Couzy
Bron: FEM De Week , jaargang 4 , nummer 48 , datum 1-12-2001